Bez tehničkih, normativnih i proceduralnih priprema, crnogorsko društvo ne može dobiti efikasne elektronske usluge. Ako se preskoči neki od tih koraka, dobijamo samo privremena rješenja. Uvođenje eUsluga zahtijeva i intenzivnu edukaciju građana, koji nijesu dovoljno upoznati sa prednostima digitalizacije, a dodatna obuka potrebna je i zaposlenima u institucijama. Sve to dio je zaključaka učesnika okruglog stola „Javne usluge za roditelje i djecu koje treba digitalizovati“, koji je juče organizovalo udruženje Roditelji.

Prema riječima šefice Odsjeka za portale i servise u Ministarstvu javne uprave Vesne Simonović, proces digitalizacije je definisan kao jedan od ključnih prioriteta u COVID oporavku i shodno tome MJU je kroz strateška ddokumenta prepoznalo brojne aktivnosti koje će doprinijeti digitalizaciji procesa.

Neke od njih su online plaćanje poreza na nepokretnost i online zakazivanje termina za vjenčanje u saradnji sa Glavnim gradom, online registracija NVO i pregled kazni i plaćanje iz registra kaznenih i prekršajnih evidencija.

„Želimo da razvijemo usluge koje su u potpunosti digitalizovane, najvećeg nivoa sofisticiranosti, da građani imaju lake, jednostavne, upotrebljive usluge koje su dostupne u bilo kojem trenutku, bez odlaska u institucije. U prethodnih godinu dana u saradnji sa UNDP-om sprovodimo i jedan veoma bitan projekat eUsluge i digitalna infrastruktura kao odgovor na COVID-19“, rekla je Simonović.

Podsjetila je da je prošle godine, kroz taj projekat, u saradnji sa Ministarstvom prosvjete implementirana usluga eStudent, a u saradnji sa Ministarstvom zdravlja obezbijedili su tehničku, finansijsku i stručnu podršku za obezbjeđivanje usluge COVID sertifikat.

„Ove godine je planirano unapređenje postojeće usluge eStudent kako bi se obezbijedio upis i na privatne fakultete, mimo državnih. Obezbijeđeno je takođe unapređenje usluge upis u predškolske ustanove. To je urađeno na osnovu onog što je Ministarstvo prosvjete prepoznalo kao potrebu krajnjih korisnika. Nedavno je omogućen i online upis u đačke domove za učenike srednjih škola, a planiran je i online upis u studentske domove“, rekla je Simonović, ističući da je među prepoznatima još 14 usluga.

Edukovati zaposlene i povezati sistem

Projektni menadžer UNDP-a Boris Rebić istakao je da su prepoznali da je građanima, ali i zaposlenima u javnoj upravi, potrebna detaljna edukacija o korišćenju digitalnih usluga.

„UNDP je mnogo prije COVID-a prepoznao digitalizaciju kao jedan od prioriteta i potencijalnih pravaca razvoja Crne Gore. Delegacija Evropske unije je finansirala projekat, koji realizujemo konkretno sa Ministarstvom javne uprave, koji obuhvata tri oblasti. To su unapređenje digitalne infrastrukture, oblast razvoja prioritetnih digitalnih usluga i podizanje svijesti javnosti o značaju i benefitima eUsluga“, rekao je Rebić.

Prema njegovim riječima, naročito marginalizovane grupe stanovništva nemaju mogućnost da koriste bilo kakvu vrstu digitalnih alata i samim tim nijesu im dostupne eUsluge koje bi im značajno olakšale život. Djelimično digitalizovane usluge i odlazak u institucije  predstavlja barijeru, a sve to, navodi on, koči proces i stvara nepovjerenje građana, a hitno treba obezbijediti i unapređivanje jedinstvenog sistema za razmjenu podataka između institucija.

Mali broj građana aktivira sertifikate

Aleksandra Džankić iz Direkcije za lične isprave i prebivalište MUP-a smatra da je interesovanje građana za mogućnosti i korišćenje svega onoga što pruža elektronska lična karta i dalje nedovoljno, te mali broj njih aktivira sertifikate za lični potpis i identifikaciju. Ističe da je to još jedna potvrda koliko treba raditi na podizanju povjerenja građana prema državnih institucijama, edukaciji o mogućnostima koje imaju na raspolaganju i olakšicama koje to za njih predstavlja.   

Džankić je podsjetila da je u martu MUP pustio u rad servis koji se može koristiti uz elektronsku ličnu kartu, koji omogućava građanima da izvade za sebe ili svoju maloljetnu djecu izvod iz registra rođenih i uvjerenja o državljanstvu i prebivalištu.

„Takođe za sebe i djecu mogu izvršiti uvid u podatke koji se vode u registrima koji su u nadležnosti MUP-a. Mogu izvršiti uvid i u birački spisak i takođe mogu izvršiti promjenu adrese za sebe i djecu. Još uvijek je u funkciji i sajt dokumenti.me preko koga mogu građani da naruče izvod iz knjige rođenih i uvjerenja o državljanstvu i prebivalištu uz posjedovanje stare lične karte“, rekla je, između ostalog, Džankić.

Smatra da smo kao država daleko od uvođenja elektronske usluge vađenja ličnih dokumenata, jer su zakonske odredbe i u tom dijelu ograničavajuće.

Da građani nijesu dovoljno upoznati sa mogućnostima koje im pružaju servisi i portali Ministarstva prosvjete smatra i Milinka Sekulić, konsultant za medije u tom Vladinom resoru.

„Ministasrtvo prosvjete nudi niz naprednih elektronskih usluga svojim korisnicima, od nastavnog osoblja do roditelja i učenika sva tri nivoa obrazovanja. Sa kancelarijom UNICEF-a smo 2020. kreirali dokument digitalna škola i od toga je krenula digitalizacija kompletnog obrazovnog sistema. Uz pomoć digitalne škole smo napravili okruženje koje ima svoju svrhu i kada je potpuno onemogućena nastava, i kada je djelimično, a imamo i okruženje za redovno odvijanje časova u školi. U 2021.  godini koncept digitalne škole se proširio postavljanjem jako interesantne platforme Digionica“, rekla je Sekulić.

COVID kriza popularizovala eZdravlje

Načelnica Odsjeka za razvoj informacionog sistema Fonda za zdravstveno fonda Crne Gore Lejla Reković podsjetila je da su servisi portala eZdravlje veliku popularizaciju doživjeli tokom COVID krize. Uz objašnjenje da FZO pruža tehničku podršku u informatičkom smislu zdravstvenom sistemu Crne Gore, ona je kazala da korisnici često na njih adresiraju zamjerke da servis eZdravlje ne radi.

„Tehnički naš portal za posljednjih pet godina koliko postoji nije bio tehnički dostupan, samo u dva tri slučaja u nekim kraćim intervalima. Od 1. septembra 2017. godine kada je servis eZakazivanja zvanično promovisan posjetilo ga je više od devet miliona korisnika. Od tog broja, oko 600 hiljada ljudi je zakazalo pregled“, rekla je Reković.

Kako je istakla, susretali su se sa izazovima zbog velikog otpora zdravstvenih radnika kada su uvodili servise, jer su oni to doživljali kao kontrolu poštovanja radnog vremena.

„I dan danas često dobijamo to kao primjedbu da servis ne radi i da pacijenti zakažu posjetu, a kada odu dobiju informaciju da njihov izabrani doktor ne radi. Svi servisi se baziraju na elektronskim evidencijama zdravstvenih usluga gdje se pružaju. Svi servisi naručivanja i zakazivanja vezuju se direktno za planove rada zdravstvenih radnika u ustanovama u kojima oni rade i koje oni ažuriraju“, istakla je Reković i dodala da je laboratorijski informacioni sistem povezao sve laboratorije domova zdravlja i šest opštih bolnica, izuzev Nikšić, i omogućio da pacijenti mogu na portalu da dobiju rezultate laboratorijskih analiza.

Uoči COVID pandemije razvijeni su i servisi za online naručivanje terapija za hrinična oboljenja, a potom i doznaka i potvrda za upis djece u vrtić i oslobađanje od aktivnosti na časovima fizičkog vaspitanja.

„Ni ti servisi nijesu naišli na podršku zdravstvenih radnika, a bez njih je njihova konačna i prava upotrebljivost neizvodljiva. Opet su smatrali da je to uplitanje u njihove procese rada. Sama COVID kriza je pokazala da je strah odigrao ključnu ulogu u popularizaciji naših servisa, pa je od 300.000 pinova 244.164 dodijeljeno u periodu kada smo na našem portalu omogućili da svaki korisnik može sam sebi da dodijeli pin“, rekla je Reković.

Direktor Centra za informacioni sistem Glavnog grada Džemal Lekić smatra da je za uspješan proces digitalizacija veoma važna odlučnost institucija koje ih sprovode. Bez obzira na realna ograničenja, važno je, kako kaže, prepoznati sve barijere i raditi na rješavanju tih problema. Glavni grad će, kako je najavio, već naredne godine omogućiti građanima da u elektronskoj formi odrade oko 250 procedura.

Šta roditelji žele

Udruženje Roditelji je prethodnih mjeseci sprovelo dvije online ankete, koje su obuhvatile više od 1.000 roditelja iz gotovo svih opština. Jedna anketa se odnosila na  dostupnost i kvalitet usluga koje koriste roditelji i djeca u opštinama u kojima žive, a tema druga bile su usluge koje bi trebalo digitalizovati.

Najveći procenat ispitanika prepoznao je kao najbolje usluge upis djece u vrtić/skolu (21.9%), prijave za dječiji dodatak (21.4%), kao i elektronski dnevnik (18 %).

Najveći stepen nezadovoljstva iskazali su kada je riječ o oblasti zdravstva (19,7%), obrazovanja (11,8 %), a na trećem mjestu sa 9,1 odsto nezadovoljnih našla se oblast socijalnog staranja.

Prema rezultatima druge ankete, roditelji su u najvećem broju ocijenili da bi im značilo da se digitalizuje usluga izdavanja uputa za kontrolne preglede djece u bolnicama ( 36,7 %), kao i izdavanje i preuzimanje doznaka za trudničko/porodiljsko bolovanje ( 25%)

Čak 47,3 odsto anketiranih roditelja smatra da je komplikovana procedura ostvarivanja prava iz oblasti socijalne zaštite, a postupkom vađenja ličnih dokumenata i upisom u matične knjige nezadovoljno je 39,3 odsto roditelja.  Prema rezultatima ankete, većini roditelja (77,9 %) značilo bi da bude digitalizovana usluga vađenja lične karte I pasoša. Među anketiranim, 57 odsto njih, smatra da prijave za dječiji dodatak takođe treba da budu dostupne kao eUsluga.

Okrugli sto i ankete posvećene eUslugama dio su projekta Inkluzivno kreiranje lokalnih javnih politika i usluga, koji je podržan kroz program OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE, koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), u partnerstvu sa njemačkom fondacijom Friedrich-Ebert-Stiftung (FES), Centrom za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP) i Politikon mrežom, a u saradnji sa Ministarstvom javne uprave i Ministarstvom evropskih poslova Vlade Crne Gore. Program finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.