Vakcinacija protiv humanog papiloma virusa (HPV) u Crnoj Gori počeće u septembru ove godine, a planirano je da u prvoj fazi bude dostupna za devetogodišnje djevojčice. Iako je uvođenje HPV vakcina bilo najavljeno za jesen prošle godine, odloženo je zbog trenutne epidemijske situacije.

Prema najavama iz Instituta za javno zdravlje , uspostavljanje HPV vakcinacije, uz redovne ginekološke preglede i sprovođenje skrining programa, koji je prekinut prije dvije godine zbog epidemije koronavirusom, predstavlja dio ovogodišnje kampanje kojom se obilježava Evropska nedjelja prevencije raka grlića materice (17 – 23. januara).

Iz Instituta podsjećaju da su krajem prošle godine ponovo pokrenute edukativne aktivnosti povodom uspostavljanja HPV vakcinacije, koje se nastavljaju i trajaće tokom cijele ove godine.

„HPV vakcinacija predstavlja mjeru primarne prevencije, koja ukoliko se sprovodi adekvatno daje veoma dobre rezultate u prevenciji prekanceroznih i kanceroznih promjena na grliću materice. Najbolji efekat vakcina ima ukoliko se daje u ranom uzrastu već nakon navršenih devet godina života (od 9 do 14 godina)“, navode iz Instituta.

Zemlje koje deceniju ili duže vakcinaciju sprovode na sistemski način i sa visokim obuhvatom, već bilježe, kako je saopšteno, značajan pad prevalencije HPV infekcija, genitalnih bradavica, prekanceroznih promjena na grliću materice i raka grlića materice.

„U Crnoj Gori planirana je vakcinacija djevojčica sa navršenih devet godina života, sa deveto-valentnom vakcinom, koja pruža zaštitu od najvećeg broja tipova HPV-a, od trenutno dostupnih HPV vakcina“, saopšteno je iz Instituta.

Rak grlića materice je, uz rak debelog crijeva, izuzetak među drugim karcinomima jer svaki novi slučaj je moguće spriječiti primjenom adekvatnih, pouzdanih i jednostavnih metoda kojim se identifikuju promjene na grliću materice prije nego postanu maligne.

Kako objašnjavaju iz IJZCG, najznačajniji cilj ranog otkrivanja bolesti je uticaj na mortalitet žena, kao najlošiji ishod bolesti. Istraživanja su pokazala da se razvoj raka grlića materice može spriječiti u 80 % slučajeva, primjenom kompetentnih mjera prevencije.

„Podaci o rasprostranjenosti oboljenja na svjetskom nivou, pokazuju da je rak grlića materice među vodećim malignim bolestima žena, odmah iza raka dojke. Najčešće se, na svjetskom nivou, javlja kod žena starosti između 40 i 45 godina, ali se sve češći i kod žena mlađih od 30 godina. Značajno je, takođe, učešće umiranja od raka grlića materice u strukturi mortaliteta žena. I pored toga, što je izlječiv u ranoj fazi, svake godine u svijetu preko pola miliona žena umire od ovog oboljenja“, upozoravaju iz Instituta.

Zabrinjavajući podaci

Navode da nije ohrabrujuća ni situacija po pitanju redovne ginekološke kontrole, jer tek svaka peta žena se odaziva na preglede kod svog ginekologa u cilju otkrivanja promjena na grliću maternice, prije nego što poprime maligni oblik.

„Prema raspoloživim podacima Instituta za javno zdravlje za 2013. godinu, ukupan broj novooboljelih žena, od raka grlića materice, u Crnoj Gori, iznosi 106 i zauzima četvrtu poziciju na rang listi broja oboljelih žena od svih vrsta karcinoma sa 8,9 %. Među oboljelim ženama je više od dvije trećine onih čija se starost između 35 i 59 godina. Prema procjenama Internacionalne agencije za istraživanje raka (IARC) za 2020. godinu, broj novih slučajeva raka grlića materice je bio 113“, saopštili su iz Instituta, dodajući da je rak grlića materice, kao uzrok umiranja žena od malignih bolesti, na četvrtom mjestu mortalitetne liste.

Hitno uspostaviti preventivne preglede

Iz Instituta za javno zdravlje navode da je skrining program ranog otkrivanja raka grlića materice jedna od najefikasnijih preventivnih mjera, jer se bolest otkriva u asimptomatskoj fazi, u ranom periodu, kada se, bez značajnijih komplikacija, može uspješno liječiti.

U Crnoj Gori skrining program ranog otkrivanja raka grlića materice je uspostavljen 2016. godine, ali je obustavljen posljednje dvije godine zbog specifične epidemijske situacije.

„Smanjen broj preventivnih pregleda će negativno uticati na otkrivanje novih slučajeva kancera i na pravovremenu primjenu odgovarajućih terapija i liječenja, što može dovesti da se naredne godine dijagnostikuju pacijenti sa odmaklim fazama maligne bolesti“.

Iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore apeluju da bi zajedničkom inicijativom aktera u sprovođenju skrining programa, usmjerenom ka donosiocima odluka u zdravstvenom sistemu, trebalo da se nađe način da se on rehabilituje. Time bi se, kako ocjenjuju, moglo značajno poboljšati kvalitet i povećati očekivano trajanje života kod žena.

Faktori rizika

Faktori rizika za nastanak oboljenja su vrlo raznovrsni, a u najvećem broju slučajeva je to dugotrajna infekcija sa visokorizičnim (onkogenim) tipovima humanog papiloma virusa (HPV), koji pripada seksualno-prenosivim infekcijama. Na razvijanje raka grlića materice utiču i rano stupanje u seksualne odnose; nezaštićeni polni odnos sa inficiranom osobom; česta promjena seksualnih partnera/ki; smanjena otpornost organizma (pušenje cigareta, alkoholizam, hronične bolesti); obolijevanje od drugih seksualno prenosivih infekcija, kao što su hlamidija i gonoreja.

Povodom ovogodišnjeg obilježavanja Evropske nedjelje prevencije raka grlića materice iz Instituta za javno zdravlje podsjećaju da čak i u vrijeme pandemije COVID-19:

– Brinete o svom zdravlju, poštujući 12 pravila Evropskog kodeksa protiv raka (https://www.ijzcg.me/me/publikacije/evropski-kodeks-protiv-raka)

– Idete na redovne preglede bar jednom godišnje i u dogovoru sa ginekologom. Besplatni pregledi se mogu obaviti u ginekološkim ambulantama domova zdravlja širom Crne Gore.

– Ukoliko ste mladi izbjegavate rano stupanje u seksualne odnose, ne mijenjate često seksualne partnere i da koristite kondom – posebno kada je u pitanju novi ili nepoznati partner.