Da je Švedska raj za djecu, više puta je imala priliku da čuje Tijana Žegura prije nego što se sa suprugom i četvoro djece preselila tu zemlju, a na osnovu godinu i dva mjeseca života u njoj, to može i da potvrdi. Iako je poznato koliko su obrazovni, zdravstveni i sistem socijalne i dječije zaštite te zemlje uređeniji u odnosu na ono što se u Crnoj Gori i njenom regionu može doživjeti, iskustvo Žegura iznova iznenađuje posebno kada se čuje kakve sve besplatne sadržaje imaju djeca na raspolaganju, a njihovi roditelji vidove podrške.

Sva djeca u Švedskoj, pored podrške tokom obrazovnog procesa, organizovanje besplatnih školskih i vannastavnih aktivnosti, primaju dječiji dodatak do 16. godine, koji u ovom trenutku iznosi oko 125 eura mjesečno, a porodice koje imaju više djece, dobijaju i “dodatak za uvećanu porodicu”.

Prema riječima Tijane, sva djeca koja pohađaju srednju školu, dobijaju učenički dodatak u istom iznosu, ali ga ne mogu primiti ukoliko su neopravdano odsustvovali sa više od 12 odsto ukupnog mjesečnog fonda časova.

“Svi roditelji imaju pravo na 480 dana plaćenog roditeljskog odsustva, koje se može koristiti do djetetove 12. godine, a mogu ga ravnopravno uzeti i mame i tate, dok je određeni broj dana rezervisan isključivo za tate. Definisan je i broj dana kada oba roditelja provode vrijeme sa bebom, odnosno usvojenim djetetom”, priča Tijana za portal Roditelji.me.

Sve mlade osobe sa pravom boravka u Švedskoj, imaju pravo na besplatne studije, tokom kojih primaju bespovratni studentski dodatak od oko 400 eura mjesečno, ukoliko se radi o opterećenju studenta od 100 odsto. Pored toga mogu dobiti i studentski kredit, sa izuzetno niskom kamatnom stopom.

“Takođe, i ovdje porodice imaju dodatnu podršku, pa studenti koji imaju djecu, dobijaju uvećan studentski dodatak”, navodi Žegura.

Njena porodica se brzo privikla na način života u Švedskoj, a djeca mnogo brže nego što je Tijana očekivala. U obrazovni sistem je uključeno svo četvoro njene djece, neko u predškolsku ustanovu, neko u osnovnu školu, a neko u srednju.

Kao i svaki roditelj, brinula je kako će se, posebno starija djeca snaći u zemlji u kojoj se govori, njima potpuno strani jezik, i kako će uskladiti školske obaveze sa intenzivnim učenjem novog jezika. Međutim, njeni strahovi su bili potpuno bespotrebni i ispostavilo se da je u stvari najstrašniji dio bio onaj osjećaj tuge tokom posljednja dva mjeseca u Crnoj Gori i prihvatanje činjenice da ostavljaju porodicu i prijatelje.

Švedska, kao zemlja u kojoj živi veliki broj migranata, kako iz Evrope, tako i iz drugih krajeva svijeta, ima razvijen sistem podrške novopridošlim osobama u mnogim životnim sferama.

“U obrazovnom sistemu i odrasli i djeca imaju veliku podršku u učenju švedskog, kao stranog jezika, ali i očuvanja maternjeg jezika za djecu. Tako sva djeca u prvih nekoliko godina prilagođavanja imaju nešto što bi se kod nas nazivalo “mentorsku podršku”, odnosno pomoć pri učenju koji najčešće pruža profesor maternjeg jezika”, objašnjava Žegura.

Ova podrška se ogleda u konkretnom savladavanju gradiva i pojašnjenjima koja se odnose na jezik, a fond časova je određen na osnovu opterećenja učenika, pa mlađi osnovci imaju par časova sedmično, a, na primjer dijete u završnom razredu osnovne škole, četiri časa. Tijanina kćerka koja pohađa srednju školu ima pet takvih časova sedmično.

Pored toga, dodaje ona, djeca imaju i opciju pohađanja časova maternjeg jezika, koje je svaka opština u obavezi da obezbijedi ukoliko u njoj boravi više od pet učenika sa istim maternjim jezikom.

Tijana dodaje da su švedski i crnogorski sistemi obrazovanja generalno vrlo slični, kao i uostalom svi obrazovni sistemi u Evropi, a razlike se javljaju u broju razreda, pa je u Švedskoj predškolsko obrazovanje obavezno i sprovodi se u osnovnim školama, kao “nulti razred”, a potom i, takođe, obavezno osnovno obrazovanje koje traje devet godina, nakon čega slijedi trogodišnja srednja škola.

Visoko obrazovanje, kaže ona, sprovodi se “po Bolonji”, ali za razliku od našeg regiona, mnoga zanimanja zahtijevaju bečelor diplomu, dok je kod nas dovoljna ona iz stručne srednje škole za rad u istoj profesiji, kao na primjer, zvanje medicinske sestre.

“Uzevši u obzir da imamo djecu različitih uzrasta i da smo iskusili i predškolsko i osnovno i srednje obrazovanje i u Crnoj Gori, moram priznati da se sam način predavanja i učenja u velikoj mjeri razlikuje. Ove godine nam je najmlađa kćerka krenula u predškolski razred i oni su već savladali abecedu, sabiranje i oduzimanje do 20 i naučili mnogo stvari iz oblasti zaštite životne sredine i opšte kulture”, dodaje Tijana.

Ona i njen suprug tokom tog perioda nijesu sa njom ispisali ni jednu jedinu kosu, ni pravu liniju, niti broj. Djeca ne donose domaće zadatke kući, a slična je situacija i u starijim razredima, s tim što oni dobiju zadatke koje treba da odrade tokom slobodnog vremena, poput snimanja kratkog filma o nekoj temi – sami snimaju, montiraju…. i završavaju sve faze tog procesa, a prije toga im nastavni kadar sve to objasni i obezbjedi im programe koji su potrebni za izradu. Tu su i seminarski radovi ili prezentacije.

Kaže da na osnovu ono što su iskusili do sada, još jedna razlika je to što je dio predmeta podijeljen na prirodne i društvene, pa djeca nemaju tokom cijele školske godine, na primjer, geografiju, već samo u jednom tromjesječju, a u drugom istoriju, odnosno hemiju i fiziku iz dijela prirodnih nauka.

Pored švedskog i drugih stranih jezika, i matematike, u švedskom obrazovnom sistemu se velika važnost daje i predmetima, koji su kod nas  pomalo stavljeni u zapećak, poput likovnog i muzičkog, odnosno fizičkog obrazovanja. Tako svako dijete u osnovnoj školi mora naučiti da svira najmanje jedan muzički instrument, a često za završne ocjene moraju grupno odsvirati muzičku numeru po njihovom izboru.

Očuvanje zdravlja i usvajanje zdravih stilova života kod djece je jedan od aspekata kojem se u Švedskoj daje izuzetno mnogo važnosti, pa pored toga što djeca svakodnevno rade po preciziranom planu i programu, često odlaze sa školom na klizanje, skijanje, kampovanje i plivanje. Sve ove aktivnosti su u potpunosti besplatne i škola obezbjeđuje svu sportsku opremu, a završna ocjena zavisi od toga koliko je dijete uspjelo da savlada planirane ciljeve, pa se od djeteta koje završava osnovnu školu očekuje da može da prepliva određenu dužinu raznim plivačkim stilovima, da se snalazi u nenaseljenom području uz upotrebu mape, kompasa, i pokazatelja orjentacije u prirodi, odnosno da umiju da klizaju, uspješno vježbaju na svim sportskim spravama.

U Švedskoj, kaže Tijana, dijete u osnovnoj školi mora usvojiti i određena praktična znanja, poput obrade drveta i tekstila, mehanike i kuvanja, pa se djeca nerijetko vrate kući sa izrađenim predmetima, kao što je drvena kutija za čaj, ispečenim mafinima ili picom, odnosno farmericama koje su sami dizajnirali i sašili.

Međutim, ni ovi obrazovni predmeti se ne zasnivaju samo na praktičnom dijelu, već djeca usvajaju znanja koja su povezana, pa uz kuvanje uče o ekonomiji domaćinstva, u okviru čega obrađuju sve informacije o porezu koji se plaća prilikom kupovine namirnica, porezu na lični dohodak, rentama i kreditima, ali i pravima svih građana Švedske na povrat poreza u različitim situacijama. Tako je Tijanina ćerka shvatila da nikada neće pozajmljivati novac od banke, iako kamatne stope one, značajno manje nego u Crnoj Gori.

Tijana kaže da djeca vrtićkog i ranog osnovnoškolskog uzrasta mogu boraviti u vrtiću, odnosno školi od 6 i 30 do 18 i 30, a produženi boravak organizovan je za sve one kojima je to potrebno, s tim što djeca, čiji roditelji rade u, takozvanim, neregularnim smjenama, imaju obezbijeđen boravak do kasnih večernjih sati, odnosno i tokom noći. Roditelji treba da donesu dokaz o radnom vremenu, a opština je u obavezi da obezbijedi djetetu čuvanje.

Kada je riječ o starijim osnovcima i srednjoškolcima, oni mogu boraviti i duže u školi. Sve škole imaju organizovane i društvene sadržaje, prilagođene njihovom uzrastu i interesovanjima, a nerijetko se organizuju i igranke, turniri u bilijaru i slično. Časovi im počinju u 8 sati ujutru i traju do 13 nižim razredima, odnosno do 15 sati starijim razredima.

U Švedskoj se ne praktikuje rad u smjenama, već sva djeca pohađaju školu prijepodne kako bi se obezbijedilo vrijeme za porodicu u popodnevnim časovima.

“Sva djeca u školskom sistemu imaju obezbijeđen besplatan kuvani obrok, koji zajedno jedu sa nastavnicima u školskim kantinama. Ručak je po principu “švedskog stola”, koji se ovdje ne zove tako, i djeca pored nekoliko vrsta jela imaju na meniju svježe voće, povrće, mliječne proizvode, itd. Djeca mogu za užinu ponijeti voće, povrće, sendviče, te mlijeko, jogurt, toplu čokoladu, a uvijek se naglašava da nije dozvoljeno donošenje brze hrane i grickalica, odnosno slatkiša, gaziranih pića i zaslađenih sokova”, priča Tijana.

Djeca nižeg osnovnoškolskog uzrasta, koja pohađaju produženi boravak, imaju detaljno isplaniran školski dan, pa tokom jedne sedmice mogu imati aktivnosti povezane sa plesom, sportske aktivnosti, saditi povrće, začine i cvijeće, ili se baviti slikanjem, i fizičkim aktivnostima. Slično je organizovan i dan u vrtićkom kolektivu.

Za stariji osnovnoškolski uzrast, škole su opremile prostorije sadržajem zanimljivim njihovom uzrastu, najčešće bilijarskim i stolovima za stoni tenis, pilates loptama, muzičkim uređajima, a nerijetko se organizuju kursevi izrade video zapisa, fotografije i sl. Pored ovih svakodnevnih vannastavnih aktivnosti, škole makar jednom sedmično organizuju tematske posjete muzejima ili aktuelnim dešavanjima, gdje djeca pored informacija dobijaju priliku da upotrijebe i najmodernija tehnička pomagala poput 3D štampača.

Svaka škola ima po nekoliko igrališta u svojim dvorištima, koja se koriste dok su djeca napolju, poput odmora, kada je i sav nastavni kadar sa njima.

Vrtićka i djeca nižeg uzrasta osnovne škole u Švedskoj imaju jedan “šumski dan” sedmično, koji provode u prirodi, a bez obzira na vremenske uslove vrlo rijetko borave u zatvorenom prostoru tokom produženog boravka, odnosno u vrtićima.

Djeca koja dolaze iz porodica gdje samo jedan roditelj radi imaju pravo na 15 sati besplatnog boravka u vrtićima, a djeca čiji roditelji rade, ili imaju potrebu da im djeca borave duže, plaćaju cijenu koja iznosi tri odsto ukupnog mjesečnog primanja porodice za prvo dijete, odnosno dva odstvo za drugo, bez obzira na to da li je jedno dijete u vrtiću, a drugo u produženom boravku.

Pored ljetnjeg i zimskog raspusta, u Švedskoj postoje još jesenji, sportski (u februaru) i proljećnji raspust.

Tijana navodi da zimski raspust, koji je povezan sa božićnim i novogodišnjim praznicima, je jedini raspust kada opština ne organizuje posebne sadržaje za djecu.

“Tokom svih ostalih, opština, a posebno grad Stockholm, organizuju nebrojeno mnogo aktivnosti za djecu svih uzrasta. Oko 90 odsto aktivnosti, koje organizuje opština je besplatno, a djeca dobiju priliku učestvovati u sportskim kampovima za timske i individualne sportove, radionicama slikanja, grafičkog dizajna, izrade skulptura, u potragama za blagom, gledati tematske projekcije filmova, jahati konje, klizati, skijati i tako dalje. Aktivnosti se organizuju tokom svih dana raspusta na više lokacija, a nerijetko se dešava da djeca starijeg uzrasta mogu gledati cjelonoćne filmske maratone u nekoj od škola”, dodaje ona.

Osim toga što su aktivnosti uglavnom besplatne, opština većini djece obezbjeđuje i mjesečne karte za kompletan javni prevoz, a u zavisnosti od udaljenosti adrese stanovanja djeteta i osnovne škole, odnosno svim srednjoškolcima.

“Ugovor, koji svi roditelji potpisuju na početku svake školske godine, navodi da je obaveza roditelja da obezbijedi djetetu dovoljnu količinu sna tokom noći i doručak prije časova. Udžbenike i školski pribor obezbjeđuje škola, a sva djeca dobijaju na korišćenje Ipad uređaje u osnovnoj, odnosno lap topove u srednjoj školi. Jedina aktivnost koja se plaća je odlazak na udaljeno skijalište tokom sportskog raspusta, a cijena jednodnevnog boravka, koja je uključivala prevoz, ručak, sendviče, ski pass, iznajmljivanje opreme i pomoć instruktora za početnike je bila 35 eura”, objašnjava ona.